Rozwój architektoniczny kościoła św. Jana Chrzciciela

Założenie i lokacja Hulczyna są związane z osobą czeskiego króla Przemysła Ottokara II i chociaż literatura tradycyjnie podaje rok 1256 jako datę założenia miasta, bardziej prawdopodobne jest,
że miało to miejsce dopiero w latach 70. XIII wieku.

Można przypuszczać, że wraz z założeniem miasta powstał również kościół parafialny. Jeśli tak się stało, wykorzystano starszą budowlę sakralną lub wzniesiono prosty, tymczasowy kościół drewniany. O istnieniu kościoła parafialnego wiemy na pewno dopiero z dokumentu z 1378 roku, w którym książęta opawscy Wacław i Przemek zezwolili braciom Piotrowi i Kuneszowi z Warty, właścicielom dworu przy mieście Hulczyn, na przekazanie sześciu kop groszy na budowę nowego bocznego ołtarza pw. Bożego Ciała. W dokumencie tym mowa jest już o obecnej świątyni.

Budowę murowanego gotyckiego kościoła najprawdopodobniej rozpoczęto w pierwszej połowie XIV wieku, prawdopodobnie w miejscu poprzedniej niewielkiej budowli. Jego położenie w bocznej części rynku, w pobliżu murów obronnych, jest typowe dla późnego średniowiecza. Pomimo wielu późniejszych przebudów, zwłaszcza zewnętrzna część zachowała wygląd gotyckiego kościoła z ostrołukowymi oknami i filarami podporowymi. Poligonalnie zamknięte, wysokie prezbiterium ma smukłe okna łukowe i filary podporowe na zewnętrznym obwodzie. Nie ma pewności, czy od samego początku wnętrze kościoła było jednonawowe i przykryte czterema polami sklepienia krzyżowego. Biorąc pod uwagę szerokość nawy, możliwa jest również wersja trójnawowej budowli, być może zaprojektowanej jako pseudobazylika (podwyższona nawa główna bez okien i niższe nawy boczne). Świadczyłaby o tym wysokość gotyckich okien w nawie, sięgających tylko do połowy wysokości ścian. W osi głównej fasady stała kamienna wieża, która jednak pod koniec XVI wieku uległa zawaleniu.

Prawdopodobnie w XV wieku od strony południowej dobudowano kaplicę Trzech Króli (później poświęconą św. Aniołom), zwieńczoną dwoma polami sklepienia krzyżowego. W ciągu XVI wieku dobudowano naprzeciwko kaplicę św. Anny (1508), a za kaplicą Trzech Króli w 1522 roku niewielką wieloboczną kaplicę Michała Archanioła oraz przeciwległą kaplicę Marii Egipcjanki (dzisiejsze północne wejście do kościoła). Kaplica św. Anny została przebudowana do obecnej postaci dopiero pod koniec XVI wieku (świadczy o tym zastosowanie konsoli florenckich lub czaprakowych pod sklepieniem żebrowym). Katastrofą było zawalenie się w 1597 roku wieży kościoła, która zburzyła część nawy i zniszczyła sklepienia. Kościół pozostawał bez wieży przez prawie dwieście lat. Krótko po odbudowie, w 1616 roku, świątynia została zniszczona przez pożar i ponownie zawaliły się sklepienia. 

Obecny wygląd kościoła św. Jana Chrzciciela nosi ślady znaczących przebudów w stylu barokowym przeprowadzonych w XVII i XVIII wieku. Obecne sklepienie kolebkowe z lunetami pochodzi z 1618 roku, kiedy to prawdopodobnie wybito również mniejsze owalne okna nad gotyckimi. Wielką przemianę przeszła około 1791 roku zarówno zewnętrzna, jak i wewnętrzna część świątyni, kiedy to wybudowano nową wieżę, wyposażoną w późnobarokowe, a nawet klasycystyczne zdobienia. Jednocześnie nastąpiło artystyczne ujednolicenie wnętrza nawy, którą dzielą dwie pary kanelowanych pilastrów wysokiego rzędu, podtrzymujących ciągły profilowany gzyms.

W 1901 roku proboszcz Hugo Stanke (1861–1921) przystąpił do regotycyzacji prezbiterium, którą zgodnie z jego propozycjami opracował w 1901 roku Josef Seyfried (1865–1923). Projekt, związany również z radykalną wymianą pierwotnego sklepienia prezbiterium na nowe sklepienie neogotyckie, został zrealizowany w następnym roku. Sklepienie zostało wyposażone w stiukowe żebra, do ścian przymocowano cylindryczne podpory z roślinnymi kapitelami i ślepe arkady z ostrołukami. W kolejnych latach Stanke rozważał dalsze modyfikacje budowlane w kościele, które ułatwiłyby jego działanie i usunęłyby nieodpowiednie, prowizoryczne rozwiązania, jednak projekty Josefa Seyfrieda (1912) i innych pruskich architektów, Maxa Giemsy z Katowic (1914) czy Hannsa Schlichta z Wrocławia (1916), nie zostały już zrealizowane. Częściowa renowacja wnętrza i zewnętrznej części świątyni w kolejnych latach nie wpłynęła już znacząco na jej pierwotny wygląd.

Widok na nawę kościoła, fotografia archiwalna, lata 60. XX wieku.

 
1.Wygląd kościoła w roku 1914 przed planowaną, lecz niezrealizowaną przebudową

2.Projekt rozbudowy i neobarokowych zmian kościoła, Max Giemsa, 1914

Plan kościoła

1 – Prezbiterium // 2 – Kaplica św. Anny // 3 – Pierwotna kaplica Marii Egipskiej // 4 – Kaplica Archanioła Michała // 5 – Kaplica Aniołów (dawniej Kaplica Trzech Króli)